Tranh là một thể loại nghệ thuật, nơi các họa sỹ thể hiện ý tưởng sáng tạo của mình và họ gọi nó là đứa con tinh thần, ngoài dòng tranh do người họa – vẽ ( sử dụng bút các loại vẽ trên giấy, lụa, kính… gọi là họa sỹ, còn dòng tranh do người sử dụng búa, đục, vật kim loại sắc nhọn để chạm khắc lên các chất liệu như đồng – tranh đồng , đá, gỗ, tre lứa… gọi là các thợ thủ công, cao hơn gọi là nghệ nhân. Trong bài viết này tôi xin giới thiệu dòng tranh đồng của làng nghề gò và đúc đồng Đại Bái.
Làng nghề đúc đồng Đại Bái là nơi tôi sinh ra và lớn lên nên tôi có cảm nhận sâu sắc về sản phẩm làng nghề, từ lúc lọt lòng mẹ tôi đã được nghe tiếng âm thanh kim khí kêu keng keng suốt ngày, có lẽ những âm thanh đó nó đã ngẫm vào trong bụng các bà mẹ vì thề mà những đứa trẻ sinh ra ở đây đã cảm thấy quen thuộc, chúng vẫn ngủ ngon không bị giật mình khi nằm bên, sát cạnh những âm thanh đó.
Tranh đồng là tranh được làm từ chất liệu đồng vàng hoặc đồng đỏ, đồng phải là đồng nguyên chất có độ mềm, dẻo đạt tiêu chuẩn thì mới thúc, chạm trổ được, đồng mà có lẫn hoặc bị pha nhiều hỗn hợp kim loại sẽ bị vỡ khi cán dát mỏng.
Để có được một bức tranh đồng đòi hỏi rất nhiều công đoạn, thời gian và kỹ năng của người thợ thủ công, đồng sau khi được lựa chọn, loại bỏ tạp chất như dầu mỡ, sơn… sẽ được đưa vào đúc thành những cục đồng nguyên chất rồi đưa vào máy cán dát mỏng thiêu độ dày nhất định (từ 0,4mm – 1,5mm), đồng sau khi được cán mỏng sẽ cắt theo kích thước của bức tranh. Công đoạn tiếp theo là hoàn tác, đây là công đoạn khó nhất, đòi hỏi nhiều thời gian, tính kiên trì, kinh nghiệm, tay nghề cao và nó cũng đòi hỏi sự sáng tạo và óc thẩm mỹ.
Tấm đồng sau khi được cắt theo kích thước tranh sẽ được đưa lên “bàn si” – làm từ nhựa thôngđể thúc nổi, chạm trổ. Tùy vào tay nghề của từng người thợ mà có bức tranh đẹp hay xấu. Một bức tranh đồng được gọi là đẹp phải có đủ các tiêu chí sau: đồng phải dày tối thiểu là 1mm, chạm khắc tinh xảo, rõ nét từng đường nét, có sự độc đáo (tính sáng tạo cao), tranh phải có độ sâu, hoàn thiện công phu với nhiều thời gian thúc, đục, chạm trổ.
Tranh đồng đa dạng mẫu mã ngoài các mẫu tranh mang tính truyền thống với các mẫu mã có sẵn như: tranh đồng anh hùng tương ngộ, thuận buồm xuôi gió, tranh phong cảnh làng quê với cây đa, giếng nước, sân đình…, tới tranh gắn với các tích xưa như đám cưới chuột, vinh quy bái tổ, lý ngư vọng nguyệt, song long trầu nguyệt…, ngoài các dòng tranh truyền thống người thợ làng nghề không thiếu sự sáng tạo đó là các bức tranh chân dung, tranh phong cảnh, tranh miêu tả cuộc sống sinh hoạt…
Nếu bạn có dịp về Bắc Ninh thì không nên bỏ qua cơ hội ghé thăm làng nghề, làng nghề Đại Bái ngày nay phát triển như phố nghề, nhà cửa, cửa hàng san sát nhau, người mua kẻ bán tấp lập, ghé thăm làng nghề bạn sẽ được thưởng lãm những bức tranh đồng, những bộ đồ thờ bằng đồng lóng lánh ánh vàng của đồng, vàng ( những bức tranh đồng được mạ vàng).
Một bức tranh chữ giá từ 300.000 – 500.000, một bức tranh hợp lý về giá cả, có tính thẩm mỹ lại có ý nghĩa vô cùng với các chữ Tâm, Đức, Phúc, Lộc, Thọ, Nhẫn, Hiếu…