Trước khi đọc được cuộc nói chuyện của một vị cao tăng tôi luôn thắc mắc rằng: Ý nghĩa của việc cúng tế, thợ phụng gia tiên là gì. Có lẽ đây cũng là câu hỏi mà nhiều người còn đang thắc mắc. Nó khiến cho việc chúng ta thờ cúng tổ tiến nó chỉ có ý nghĩa “tục lệ”, “truyền thống” mà không thực sự hiểu được ý nghĩa sâu xa, tốt đẹp. Trong bài viết này, Mỹ Nghệ Phúc Thành sẽ chia sẻ cuộc hội thoại giải đáp câu hỏi này.
Nếu có sự luân hồi chuyển kiếp, người mất sẽ luân hồi, chuyển sang một thực thể mới, sống một kiếp khác. Vậy chúng ta đang cúng bái ai. Để giải đáp cho câu hỏi này chúng ta hãy nghe câu chuyện sau. Ngày xưa có một thư sinh tên là Trương Bất Hoặc bản tính luôn muốn tìm hiểu mọi thứ thật rõ ràng. Cha chàng vừa mới qua đời, theo tục lệ phải cúng tế vàng bạc, tế lễ và dâng vật phẩm. Nhưng chàng từng nghe Phật pháp giảng về luân hồi chuyển thế, liền nảy sinh nghi vấn trong lòng : người chết rồi sẽ đầu thai chuyển thế vậy ta đang cúng tế ai. Mang theo thắc mắc ấy, chàng thư sinh tìm đến ngôi chùa trong vùng gặp vị trụ trì danh tiếng là cao tăng Huệ Năng. Nghe xong câu hỏi của chàng, lão hoà thượng vuốt râu, mỉm cười rồi chậm dãi giải thích. Trong kinh địa tạng có nói, sau khi con người qua đời thì thần thức sẽ theo nghiệp mà chuyển sinh, tính theo thời gian trong vòng 49 ngày đa phần vong linh sẽ chuyển sinh đến chốn mới. Ngươi nói không sai. Vậy thì chúng ta thờ cúng ai? Huệ Năng đại sư tiếp tục giải thích. Người mà chúng ta tế bái không chỉ là tổ tiên đã chuyển sinh mà còn có 3 loại chúng sinh khác.
Loại thứ nhất: Là tôn thân, huyết thống vì nghiệp lực sâu nặng mà hoá thành ác quỷ, bọn họ không thể tiếp nhận thực phẩm, thường xuyên đói khát, khổ sở. Lúc ta cúng bái, thì tấm lòng thành kính và lời nguyện cầu có thể xoa dịu nỗi thống khổ của họ.
Loại thứ 2: Là thần linh bảo hộ gia tộc. Tuy không phải tổ tiên của ta nhưng vì cảm động trước lòng thành kính khi cúng tế, họ sẽ nhận lấy phẩm vật và phù hộ cho gia tộc bình an.
Loại thứ 3: Là thổ địa thần. Họ không cần được tế cúng nhưng sẽ hoan hỉ khi thấy ta gìn giữ hiếu đạo khi kính nhớ tổ tiên, từ đó ban thêm phước lành và che chở cho chúng ta.
Chàng thư sinh nghe xong trầm ngâm hỏi: tấm lòng thành kính của con khi cúng bái liệu có thực sự truyển đến tổ tiên đã chuyển thế không? Lão hoà thượng mỉm cười nói: Câu hỏi này lại đưa đến loại thứ 4, cũng là điều mà ngươi quan tâm nhất.
Tổ tiên dù đã chuyển sinh nhưng lòng thành kính và sự tưởng niệm khi cúng tế sẽ tạo thành một cách đặc biệt ảnh hưởng tới họ. Trong Phật pháp có giảng rằng chúng sinh với nhau tồn tại mối liên hệ vi diệu, nhất là những người có quan hệ huyết thống. Dù tổ tiên đã chuyển kiếp nhưng lòng tưởng niệm và sự gắn bó của người đang sống sẽ hoá thành năng lượng thiện lành truyền đến chốn vô hình, thậm chí ảnh hưởng tới cuộc sống hiện tại của họ. Nhân duyên sâu dày dù trải qua luân hồi, sinh tử cũng có thể cảm ứng tương thông. Nghe xong chàng thư sinh mắt sáng rực lên ” sư phụ ý người là dù tổ tiên đã chuyển sinh sang kiếp khác nhưng việc chúng ta cúng tế và tưởng nhớ cũng không hề vô nghĩa?” Lão hoà thượng gật đầu, chính là như vậy.
Cúng bái không chỉ là hình thức mà là sự thể hiện lòng hiếu thảo, tôn kính và biết ơn. Tinh thần ấy tự nó đã có công đức vô lượng. Huệ Năng đại sư lại kể thêm một câu chuyện, thuở xưa có một nữ tử tên là Vương Bình, mồ côi cha mẹ, nàng được ông ngoại nuôi dưỡng. Sau khi ông qua đời, mỗi năm đến ngày giỗ nàng đều thành tâm tế lễ. Một đêm nàng mộng thấy một bé trai xa lạ đến trước cửa mỉm cười nói: cảm ơn chị đã luôn nhớ đến em. Sau khi tỉnh giấc, nàng nghĩ mãi không hiểu. Một thời gian sau, Vương Bình dọn đến ở một nơi khác. Một hôm đang đi trên đường, bất ngờ nàng gặp lại đứa bé trong mộng. Cậu bé tỏ ra rất thân thiết và gần gũi với nàng. Sau này hỏi rõ mới biết, đứa trẻ ấy sinh ra không lâi sau khi ông ngoại nàng qua đời. Có lẽ cậu bé là ông ngoại nàng chuyển kiếp.
Chàng thư sinh nghe xong xúc động thốt lên rằng, chuyện này kỳ diệu quá chẳng lẽ đó là ký ức tiền kiếp. Lão hoà thượng khẽ lắc đầu, và nói Phật pháp giảng nhân duyên sinh diệt không chấp trước vào có hay không ký ức tiền kiếp. Điều quan trọng là phải hiểu rằng tưởng nhớ và cúng bái người đã khuất là một nguồn năng lượng chính diện có thể truyền khắp pháp giới. Ngoài ra tế bái tổ tiên còn mang một tầng ý nghĩa sâu xa hơn, nó nhắc nhỏ con người suy nghĩ về bản chất sinh mệnh, phản tỉnh chính mình. Khi đối diện với bài vị tổ tiên ta sẽ tự hỏi: Ta có làm điều gì khiến tổ tiên thất vọng không? Những việc ta đang làm hiện tại có thể khiến tổ tiên tự hào chăng?
Vì thế việc cúng tế, thờ phụng gia tiên là biểu hiện của hiếu đạo không chỉ vì gia tiên mà còn vì sự trưởng thành nội tâm của chúng ta. Chàng thư sinh nghe xong, trong lòng bỗng thấy sáng tỏ. Mọi người xin hãy giữ lòng thành kính với người đã khuất. Sống xứng đáng với người đi trước. Tấm lòng thành kính ấy có thể xuyên qua thời không để trong một chiều không gian khác gặp lại người mà ta hằng tưởng nhớ.
Thông qua câu chuyện trên, chúng ta có lẽ đã giải đáp được câu hỏi Ý nghĩa của việc cúng tế, thờ phụng gia tiên là gì. Từ đó những hành động của chúng ta có mục đích rõ ràng hơn và tập chung hơn vào việc làm có ý nghĩa này.